een nomadisch perspectief
HET VERHAAL
Voor wie rondkijkt in de wereld waarin we leven lijkt het soms of we van de ene crisis overgaan in de andere: klimaatcrisis, bankencrisis, coronacrisis, crisis in Oekraïne, identiteitscrisis, ……… ‘Crisis’ heeft in eerste instantie een vervelende bijklank, maar je kunt ‘crisis’ ook duiden als een overgangsfase of een kans. De overgang van een bestaand discours naar een andere manier om de wereld waarin we leven betekenis te geven. Dat is zolang de wereld bestaat al gepaard gegaan met gedoe, disruptie, herschikking en verandering. Ingrijpend, ontwrichtend en meestal niet leuk.
Als het discours waarmee we de de afgelopen eeuw de wereld hebben ingericht, leidt tot dit soort crises en we langzaam overgaan naar een andere manier van betekenisgeven, is het misschien een goed idee om eens na te denken hoe we het deze keer duurzamer aan zouden kunnen pakken. We zijn gewend geraakt aan het idee dat we de wereld naar onze hand kunnen zetten in een vorm van mechanisch denken, in procedures en stappenplannen, overzicht en beheersing. Misschien helpt het als we daar een wereld tegenover zetten die is gebaseerd op het rhizoom, het doolhof, complexiteit, onderzoeken, uitproberen en het niet weten. Als we de wereld niet zien als een machine waarbij wij aan de knoppen draaien, maar denken vanuit een nomadisch perspectief: niet op weg zijn naar wat het moet worden, maar naar wat het zou kunnen zijn.
Of op zijn Brabants uitgedrukt: ‘Zo ge ut makt, zo hedde ut.’
Het gaat er uiteindelijk niet om, om het bestaande beter te doen, maar om het anders te doen.
VOORAF
METAFOREN
‘De meeste mensen zien de metafoor als een van de middelen die de dichter ter beschikking staan, als een manier om een tekst cachet te geven – iets dat eerder onder het bijzondere dan onder het gewone taalgebruik wordt geschaard.
(…)
Wij zijn daarentegen tot de conclusie gekomen dat de metafoor alomtegenwoordig is in het leven van alledag; niet alleen in de taal, maar ook in de manier waarop we denken en handelen. Het conceptuele systeem waarop ons denken en handelen is gebaseerd, is in wezen metaforisch.’
(Uit: Leven in metaforen, Georg Lakoff en Mark Johnson)
NOMADISCH PERSPECTIEF
‘Nomadisch denken leidt tot een deconstructie van het statische centrum, dat vasthoudt aan zijn traditionele macht en conventionele normen en waarden. Niet alle nomaden zijn wereldreizigers; de beste reizen kunnen soms plaatsvinden zonder het huis fysiek te verlaten. Het is de ontduiking van bepaalde conventies die de nomadische staat kenmerkt, niet de letterlijke daad van het reizen. In de nomadische subjectiviteit gaat het niet om ‘zijn’ maar om ‘worden’. Identiteit is immers een voortdurend, creatief proces. Het nomadisch subject is geen metafoor voor dakloosheid of gedwongen ontheemding, maar een project dat erop gericht is alle hunkering naar een oorsprong of naar onveranderlijkheid los te laten. Het bouwt een identiteit op die bestaat uit overgangen, verschuivingen en veranderingen, zonder dat er sprake is van een essentiële eenheid.’
(Uit: Rosi Braidotti, Op doorreis. Nomadisch denken in de 21e eeuw)
QUESTIONS
Er zijn eigenlijk twee soorten vragen. Vragen waar je het antwoord op weet of kunt opzoeken. Waarop het antwoord of goed of fout is. Vragen die vaak gesteld worden om te toetsen of de beantwoorder over de gevraagde kennis beschikt.
En er zijn vragen waar je het antwoord niet op weet, die je ook niet op kunt zoeken, die niet eenduiding goed of fout zijn. Bijvoorbeeld: ’Wat als …..-vragen’. Dergelijke vragen dagen je uit om voorbij het al gekende te denken, om nieuwe mogelijkheden te verkennen. Om in een creatief proces op zoek te gaan naar mogelijke antwoorden, of delen daarvan. En de resultaten van dat onderzoek te delen met anderen om zo tot een tijdelijk bevredigend antwoord te komen.
‘Wat als … vragen’ doen een appèl op onze creatieve vermogens om niet te blijven hangen in een status quo, maar om alternatieve vormen te verkennen van wat eigenlijk de bedoeling is. Een manier om antwoorden te vinden op een beeld van de wereld zoals die mogelijk zou kunnen zijn.
DE SCHERVEN LIJMEN
Wat als … we ons de wereld voorstellen als vallend aardewerk. Wat heel is en gekoesterd wordt valt kapot en is onbruikbaar geworden. Wie met dit beeld in zijn gedachten door de krant bladert of zijn nieuwsapp raadpleegt, ziet voortdurend aardewerk kapot vallen.
De eerste reactie is ongetwijfeld: O jee, jammer, redden wat er te redden valt, zorgen dat er niets meer kapot kan vallen; maar dat blijkt al snel zinloos. Het is niet leuk, maar het gebeurt toch.
Wat te doen?
Laten we de scherven liggen en doen we net of het niet gebeurd is?
Lijmen we de scherven weer aan elkaar en gaan we zo goed en zo kwaad als het kan over tot de orde van de dag? Mopperend dat we eigenlijk weer terug willen naar hoe het was? Helemaal bevredigend is dat ook niet, de lijmsporen laten overduidelijk zien dat het niet meer klopt.
We kunnen ook een derde optie kiezen: de scherven gebruiken om iets nieuws te maken, iets dat ons verder helpt. Oude kennis, vaardigheden, opvattingen in een ander verband combineren, zodat er weer perspectief ontstaat. Om in staat te zijn de drie kernvragen te beantwoorden die iedere generatie, in iedere tijd op ieder plek op aarde moet beantwoorden om te kunt overleven: Wie ben ik?, Waar ben ik? en Wat te doen?
MANIFEST
In deze tentoonstelling wordt gekozen om de scherven van het kapotgevallen aardewerk niet te negeren of weer in elkaar te lijmen, maar om ze te gebruiken om iets nieuws te maken. Dat is een lastige opgave. Negeren of lijmen heeft een referentie met wat we al kennen en weten, met ‘the world we have lost’. Nieuwe dingen maken, vraagt om een andere houding en heeft geen referentie met het bekende. We kunnen hoogstens gebruik maken van de resten die aan onze voeten liggen.
MANIFEST zet twee werkelijkheden tegenover elkaar. De mechanische werkelijkheid van procedure, overzicht, beheersing en stappenplannen tegenover het rhizoom, het doolhof, complexiteit, onderzoeken, uitproberen, het niet weten. Niet op weg naar wat het moet worden, maar onderweg naar hoe het zou kunnen zijn: een nomadisch perspectief.
MASSA EN EVENWICHT
De werkelijkheid om ons heen is groot en complex. We zijn voortdurend bezig om greep te krijgen op deze totaliteit. Cultuur is de optelsom van alle mogelijkheden die mensen bedacht hebben om vorm te geven aan de manier waarop ze kunnen overleven in een betekenisloze werkelijkheid.
Dat is steeds een wankel evenwicht gebleken. Oplossingen en vormgeving werken steeds maar tijdelijk, zijn veranderlijk en keren zich niet zelden tegen de ontwerper. Tijdelijk evenwicht.
IK EN DE TOTALITEIT
Mensen zijn denkende wezens die afstand kunnen nemen van de betekenisloze werkelijkheid waarin ze leven en moeten overleven. Doordat we een bewustzijn hebben van een IK, zijn wij in staat om met onze verbeeldingskracht verhalen te formuleren die de werkelijkheid betekenis geven.
Maar tegelijkertijd maken we deel uit van de totaliteit waarin wij bewegen. Een lastige positie: betekenisverhalen construeren in een context waar je zelf onlosmakelijk onderdeel van bent.
USELESS POTTERY
Identiteit is geen vaststaand gegeven, maar een veranderlijk dynamisch proces, afhankelijk van de context waarin die zich manifesteert. Identiteit is vloeibaar en neemt de vorm aan van het vat waar het in wordt gegoten.
De vraag: Wie ben ik? wordt in een nomadisch perspectief dan ook anders geformuleerd: Wie wil ik worden?
TERREINVERKENNINGEN
Als we de scherven opnieuw willen gebruiken om nieuwe dingen te construeren, kunnen we niet langer gebruik maken van het oude discours. We moeten steeds vaker op zoek naar nieuwe woorden om nieuwe betekenissen met elkaar te communiceren. We moeten opnieuw nadenken over de manier waarop we onze positie bepalen. We moeten leren opereren en overleven in een vloeibare werkelijkheid. Wat betekenen Thuis en Tijd in die nieuwe context? Wat zijn de routes die we volgen en de wegen die we kunnen nemen?
Dit onderdeel van de tentoonstelling is vormgegeven met een collectie handgemaakte kunstenaarsboeken in een oplage van 20 stuks. Gedrukt in lood en geïllustreerd met lino en litho.
DICTIONARY
Wat zijn de woorden die deel uit moeten gaan maken van een nomadisch discours?
TOPOGRAPHY
Hoe kunnen we onze positie bepalen en samen met anderen spreken over mogelijke routes, en die flexibel houden?
FLUID
Wat als ‘vloeibaar’ de leidende positie van ‘vast’ overneemt?
(T)HUIS
Wat betekenen thuis of huis in een leven onderweg?
MAL VU
Mal vu, mal dit (slecht gezien, slecht gezegd) was de conclusie die Beckett trok, als hij keek naar de manier waarop wij in de wereld staan.
TIME
Wat als tijd niet meer wordt bepaald door het horloge of de klok?
SHATTERS
Scherven en daar iets nieuws van maken in woord en beeld.
WEGEN
Helden van de weg. Vormgevers die ons voorgingen.
MENTE LUDENS (serieus spel)
Creativiteit en verbeeldingskracht zijn vermogens die wij als mensen van nature hebben. Het gaat dan niet alleen om de creativiteit van de componist, de choreograaf, de beeldend kunstenaar of de theatermaker. Niet alleen creativiteit en verbeeldingskracht voorbehouden aan een selectieve groep die dat toevallig als talent heeft meegekregen. Maar als algemeen menselijk vermogen om vorm en betekenis te geven aan de wereld waarin je leeft.
Creativiteit is een spel dat serieus gespeeld moet worden.
Mente Ludens bestaat uit een aantal collecties handgedraaide vormen die geïllustreerd worden met een grote litho.
SET
COLOURFIELD 1 EN 2
DE SMAAK VAN ZOETE KERSEN
TWIGS
DIALOG FURNITURE
Een betekenisvol discours kan alleen ontstaan in samenspraak met anderen. In de dialoog met anderen toets je wie je bent, hoe je je verhoudt tot anderen om je heen en tot de wereld waarin we leven.
De kistkasten, tafelkistjes en de serie My Precious geven een context waarin die dialoog gevoerd zou kunnen worden.
Alledaagse voorwerpen in je leefomgeving die een andere inhoud kunnen krijgen, een inhoud die uitdaagt om met elkaar in gesprek te gaan, uitdaagt om anders te denken, verrassend te zijn, te verbazen, ideeën uit te wisselen, herinneringen vast te houden, naar de toekomst te kijken, …….
KISTKASTEN
Kistkasten die gemaakt zijn van verschillende houtsoorten. Houtsoorten hebben een eigen karakter. Acacia is hard en weerbarstig, linden zacht en warm. Eiken is duurzaam en majestueus, essen frivool en speels. Zo bepaalt de optelsom van de houtsoorten het karakter van de kistkast.
De onderdelen van de kistkast zijn stapelbaar en kunnen allerlei inhouden bevatten: herinneringen aan een overleden dierbare, herinneringen aan je eigen leven, zaken die beslist niet verloren mogen gaan, een vriendenboek bij een speciale gelegenheid, hoe wil ik herinnerd worden, ……
TAFELKISTJES
Kistjes die als tafeltje kunnen dienen om iets moois op te zetten, iets op te etaleren of gewoon zo te laten. Tafelkistje als cadeau waarbij het object dat in het kistje zit, behouden kan worden door de gever.
MY PRECIOUS
Kistjes om kostbaarheden in te bewaren.
ERBARME DICH
Terreinverkenningen, Dialog Furniture, Mente Ludens en Useless Pottery verkennen een wereld waarin we voortdurend onderweg zijn, steeds mogelijkheden aftasten en uitproberen wat wel en niet werkt. Een werkelijkheid die niet vast staat, maar waarvan de betekenis voortdurend verschuift. Waar de route haast belangrijker lijkt dan de bestemming.
Een wereld waarin niet het doel of de oplossing voorop staat, maar de vraag: Wat is de bedoeling? In wat voor wereld wil je leven?
Bij ieder antwoord op de vraag naar de bedoeling zullen anderen een rol spelen. Emanuel Levinas betoogde in zijn Gelaat van de Ander, dat wij pas echt leren wie we zijn in het aangezicht van de ander.
NOMADIC VIRTUES
Normen, waarden die in diverse canons zijn geformuleerd, geven houvast en een referentiepunt om samen verder te leven. Om te kunnen oordeelden over goed en kwaad, over hoe samen te leven: de Tien Geboden, de Zeven Hoofdzonden, de Zeven Deugden, de Koran en de Soenna, het Boeddhistische Achtvoudige Pad, rituelen in de Voodoo, ……
In een nomadische werkelijkheid, waarin het gezamenlijke serieuze spel het discours bepaalt, kan geen sprake zijn van een vastgelegd waardensysteem dat je de weg wijst of waar je op afgerekend kunt worden. Het gaat dan om een geheel van algemene waarden, dat eerder een mentaliteit is. Waarden als: verbeeldingskracht, machteloosheid, onbereikbaarheid, verlangen, flexibiliteit, diversiteit, solidariteit, kwetsbaarheid, aanvaarden en toeval.
VERBEELDINGSKRACHT
ONBEREIKBAARHEID
MACHTELOOSHEID
